Στο Έργο Ιφιγένεια / Βορά, το οποίο επαναλαμβάνεται φέτος στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου με ακόμα περισσότερη ένταση, πάθος και πολιτική αναγκαιότητα, η Ελίζα Σκολίδη δεν υποδύεται την Ιφιγένεια. Πηγαίνει πίσω, την παίρνει στους ώμους της, φοράει τα φουστάνια της και τη φέρνει στο σήμερα. Μέσα από το σώμα, τη φωνή και την αφοπλιστική παρουσία της, ενσαρκώνει όχι μόνο τη θυσία, αλλά και την οργή, την απαίτηση για δικαιοσύνη, τη φωνή που δεν σιωπά. Όπλα της, το κείμενο της Βίβιαν Στεργίου και η σκηνοθεσία της Αικατερίνης Παπαγεωργίου. Η ηθοποιός, ως μέλος της θεατρικής ομάδας Young Quill, έχει δώσει στο παρελθόν κι άλλες σπουδαίες θεατρικές ερμηνείες. Απόδειξη, η φετινή υποψηφιότητά της για το βραβείο Μελίνα Μερκούρη τόσο για την ερμηνεία της στην Ιφιγένεια / Βορά, όσο και για την παράσταση Η Λέξη Πρόοδος στο Στόμα της Μητέρας μου Ηχούσε Πολύ Φάλτσα του Matei Visniec. Την επόμενη σεζόν, το ταλέντο της θα δώσει φως και στη μικρή οθόνη, μιας και θα πρωταγωνιστεί στη σειρά Hotel Elvira του MEGA.
Η φράση "η αγάπη πονάει, αν θες να σ’ αγαπούν, θα το υποστείς" από το έργο Ιφιγένεια / Βορά είναι σχεδόν βίαιη. Πόσο συχνά πιστεύετε ότι η κοινωνία περιμένει από τις γυναίκες να αποδέχονται τον πόνο ως αναπόσπαστο κομμάτι της αγάπης;
Η αγάπη δεν πρέπει να πονάει. Το να αγαπάς κάποιον αληθινά προϋποθέτει να θέλεις μόνο το καλό του. Και μάλλον επειδή κάποιοι δυσκολεύονται να ορίσουν τι είναι το καλό για μια γυναίκα, ας τους βοηθήσουμε με μια περιγραφή: να γελάει, να χαίρεται, να έχει όρεξη για ζωή, να κάνει βόλτες, να αισθάνεται δημιουργική, να μην υποφέρει στη δουλειά, να μη φοβάται να περπατήσει μόνη της βράδυ στον δρόμο, να νιώθει όμορφα με το σώμα της, να είναι εντάξει με τις αλλαγές που συμβαίνουν σε αυτό και, φυσικά, να μη νιώθει ενοχές για το αν θέλει ή δεν θέλει να παντρευτεί ή να κάνει παιδί. Φαντάζομαι υπάρχουν και άλλα τόσα.
Πόσο σας έχει καθορίσει ο τρόπος που αντιδράτε στον πόνο; Είναι στάση επιβίωσης, πράξη αντίστασης ή κάτι άλλο;
Όλα είναι πράξη αντίστασης.
Ζούμε σε μια εποχή η οποία συχνά δαιμονοποιεί τον πόνο στο όνομα της αυτοπροστασίας. Τον έχουμε υποτιμήσει ως εργαλείο σκέψης, μεταμόρφωσης και εγρήγορσης;
Η αλήθεια είναι ότι ανήκω σε μια πολύ περίπλοκη γενιά. Η παρέα με τον παππού μου και τη γιαγιά μου με έκανε να καταλάβω πως είχαν άλλες δυσκολίες αυτοί και άλλες εμείς, τις οποίες, αν κάτσουμε να τις συγκρίνουμε, με μια πρώτη σκέψη μάς βγάζουν νοκ άουτ. Ο παππούς μου έκανε 20 χιλιόμετρα κάθε μέρα όταν ήταν παιδί για να πουλήσει ό,τι προϊόντα μπορούσε στα γύρω χωριά, ώστε να μπορέσει να ταΐσει τα άλλα οχτώ αδέρφια του. Εμάς, τα προβλήματα της γενιάς μας, μας φέρνουν αντιμέτωπους με το τέρας με τα δύο πρόσωπα, που είναι η τεχνολογία και ό,τι συνεπάγεται αυτή: κοινωνική απομόνωση, έξαρση του ναρκισσισμού, αδράνεια, αλλοίωση της πραγματικότητας. Ο πόνος που έχει να αντιμετωπίσει η νέα γενιά είναι αυτός που θα έρχεται σιγά σιγά όταν θα παλεύει να βρει κοινότητες και δεν θα υπάρχουν. Όσον αφορά όμως τον "καλό" πόνο, ναι, υπάρχει και τέτοιος. Όπως μετά από έναν αναπόφευκτο χωρισμό: πρέπει να τον περάσεις, πρέπει να χωρίσεις, να πονέσεις για να πας παρακάτω στη ζωή σου. Εκεί ο πόνος και η υπομονή σε αυτόν είναι κάτι που σε κάνει πιο δυνατό. Ή ο πόνος που θα σου επιφέρει ένα χειρουργείο. Εκείνος που πρέπει να βιώσεις για να γίνεις καλά, θα σε κάνει επίσης πιο δυνατό. Εμείς, ως κοινωνία, τον "καλό" πόνο πρέπει να τον αντέχουμε. Αλλά τον κακό –δηλαδή αυτόν που προκαλεί ο ένας άνθρωπος στον άλλο– πρέπει να τον κόβουμε απ’ τη ρίζα με το μαχαίρι.
Ποιες είναι οι σύγχρονες θυσίες των γυναικών; Και ποιοι είναι οι "βωμοί" στους οποίους ακόμη ζητείται να προσφερθούν;
Οι γυναίκες έχουμε ένα σωρό μέτωπα όπου δίνουμε δύσκολες μάχες. Μην τα ξαναλέμε — τα έχουμε ακούσει και πει πια χίλιες φορές. Όποιος κάνει πως δεν ξέρει, δεν κατάλαβε ή δεν άκουσε, δεν μας αφορά. Τον αγώνα μας τον δίνουμε καθημερινά. Όλο και περισσότερες γυναίκες καταφέρνουμε να υψώσουμε τη φωνή μας απέναντι σε κάθε αδικία. Όσες προλαβαίνουμε, δηλαδή, προτού μας σκοτώσουν. Η υπόλοιπη δουλειά πρέπει να γίνει από τους άντρες. Ήδη στον στενό μου κύκλο βλέπω να αλλάζει σιγά σιγά το σκεπτικό τους. Βέβαια, θα μου πείτε, αυτός ο κύκλος αποτελείται από καλλιτέχνες ή γενικά πνευματικούς ανθρώπους. Ωραία. Έστω. Ας γίνει η αρχή από κάπου. Οι άντρες, λοιπόν, είναι αυτοί που πρέπει να κάνουν διπλή προσπάθεια για εμάς. Υπάρχουν πολλοί άντρες που αγαπούν πραγματικά τις γυναίκες και που θέλουν το καλό μας. Δεν το πίστευα αυτό μέχρι φέτος, που άρχισα να τους ψάχνω και παρατήρησα ότι είναι περισσότεροι απ’ όσο νομίζουμε. Και δεν εννοώ αυτούς που σου ανοίγουν την πόρτα του αυτοκινήτου για να βγεις σαν πριγκίπισσα. Εννοώ εκείνους που σε αντιλαμβάνονται ως ίση και σε προστατεύουν επειδή σε αγαπούν, όχι επειδή σε θεωρούν αδύναμη. Εκείνους που βλέπουν τη γυναίκα ως ελεύθερο ον με ελεύθερη βούληση και κρίση, με αυθύπαρκτη προσωπικότητα, ως ένα ον που δεν τους ανήκει ούτε στο ελάχιστο. Ναι, λοιπόν, κάποιοι τέτοιοι αχνοφαίνονται. Βέβαια, όλα αυτά τα λέω ως προνομιούχα Ελληνίδα και Ευρωπαία. Η γυναίκα της Μέσης Ανατολής, για παράδειγμα, δεν νομίζω να συμφωνούσε εύκολα με αυτό το αφήγημα. Οπότε ας τονίσω και αυτή την παράμετρο: όλα είναι σε σχέση με τον χρόνο και τον τόπο. Δεν μπορούμε να μιλάμε όλοι εξ ονόματος όλων.
Η Ιφιγένειά σας δεν ζητάει συγγνώμη για τον θυμό της, τη φωνή της, την απαίτησή της να ακουστεί. Εσείς; Θεωρείτε ότι ο θυμός είναι εργαλείο; Το έργο της Βίβιαν Στεργίου με συγκινεί βαθιά. Άλλωστε, και η ίδια ως άνθρωπος με συγκινεί με την αυθεντικότητά της, την τόλμη και το χιούμορ της. Μακάρι να υπάρχουν όλο και περισσότεροι συγγραφείς όπως εκείνη. Αυτό που έγραψε είναι ένας καταπέλτης, ένας χείμαρρος που κάθε γυναίκα θα ήθελε να ξεράσει μπροστά σε όλους. Και ναι, λέω συνειδητά το ρήμα "ξεράσει". Σαν οχετός να βγουν όλα αυτά που μας πνίγουν τόσα χρόνια μέσα μας, για να μη μας πουν ξινές ή αγ@@@τες ή για να μη χάσουμε τη δουλειά μας. Ευτυχώς, το θέατρο είναι ένας τόπος όπου -πάντα με ευγένεια- όλα επιτρέπονται. Όλα μπορούν να ειπωθούν, είτε αυτά ευχαριστήσουν είτε ενοχλήσουν τον θεατή. Γι’ αυτό και το θέατρο είναι μια πράξη επαναστατική ανά τους αιώνες. Γι’ αυτό δεν θα πεθάνει ποτέ, όση τεχνητή νοημοσύνη κι αν μας πολεμήσει. Η Ιφιγένεια της Βίβιαν έγινε και η Ιφιγένεια της Αικατερίνης (Παπαγεωργίου – σκηνοθεσία), έγινε η Ιφιγένεια της Μυρτούς (Σταμπούλου – σκηνογράφος) και, τέλος, έγινε η Ιφιγένεια η δική μου. Και ναι, αυτή η Ιφιγένεια έχει πάρα πολύ θυμό. Δεν τη νοιάζει να κλάψει. Το μόνο που την ενδιαφέρει είναι να πάρει ένα μικρόφωνο και να μιλήσει μπροστά σε όλους. Και απαιτεί να την ακούσουν.
Το κείμενο της Βίβιαν Στεργίου έχει έντονο ταξικό λόγο. Πόσο σημαντική είναι για εσάς η ταξική συνείδηση;
Πόσοι άνθρωποι με υπέρμετρο ταλέντο μένουν στην αφάνεια επειδή δεν έχουν λεφτά, γνωριμίες και "βύσματα"; Και πόσοι είναι στην εξουσία, παιδιά πολιτικών που διαιωνίζουν την οικογενειοκρατία χωρίς να τους αφορά το δίκαιο του λαού, παρά μόνο το δίκαιο της τσέπης τους; Ο Βαμβακάρης τα είπε όλα στο τραγούδι του Το Συμφέρον: "Όταν δεν έχει η τσέπη σου / Κανείς δεν σε κοιτάζει / Ο άνθρωπος στα χρόνια μας / Με χρήμα σε ζυγιάζει / Τσέπη μου γεμάτη να ’σαι / Και κανένα μη φοβάσαι". Όμως η ομορφιά ζει μόνο με τον λαό. Και πάντα οι χαμηλές τάξεις θα έχουμε τη δύναμη, τη φωνή και το πάθος να λέμε την αλήθεια και πάντα οι υψηλές τάξεις θα ασφαλίζουν τα χρυσά τους παντζούρια και θα κλείνονται στις μίζερες φούσκες τους, οι οποίες είναι γεμάτες από λεφτά και αρρώστια. Γι’ αυτό δεν τους ζηλεύω ούτε λίγο. Εγώ ανήκω και θέλω να ανήκω στον λαό που αγωνίζεται
"Εδώ, πωλούνται ήλιος, θάλασσα και μάρμαρα. Σπουδαίοι νεκροί και φαντασιώσεις. Αλλά, κυρίως, εξάγονται θάνατοι για το τίποτα και κόρες σφαγμένες κατά παραγγελία". Το έργο τελειώνει με αυτές τις φράσεις. Τι σημαίνουν για εσάς;
Είναι οι αγαπημένες μου και νομίζω πως το νόημα το δίνουν οι ίδιες από μόνες τους: Ας σταματήσει η Ελλάδα να σκοτώνει τα παιδιά της.
Είστε μέλος της θεατρικής ομάδας Young Quill. Πόσο βοηθητικό είναι αυτό ώστε να διατηρείτε το όραμά σας σε σχέση με την υποκριτική;
Πολύ. Η παράσταση Ιφιγένεια / Βορά, έτσι όπως φτιάχτηκε, έχει έναν αδιανόητα γρήγορο ρυθμό και πολύ μεγάλη ένταση. Είναι μαχαιριά στην καρδιά και στη συνείδηση. Αλλά, κυρίως, είναι ένα σπουδαίο εγχείρημα για έναν λόγο που σπάνια σκεφτόμαστε: τους ανθρώπους που την έφτιαξαν. Είμαστε οι Young Quill, μια ομάδα που ενώθηκε κάτω από απίστευτα δύσκολες συνθήκες και παραμένει δεμένη και γερή εδώ και κάποια χρόνια. Αυτή η εποχή έχει ανάγκη από ομάδες, από κοινότητες, από ανθρώπους με κοινό όραμα και αλληλοσεβασμό, που δεν ανταγωνίζονται, δεν τρώγονται μεταξύ τους, αλλά που πολεμάνε το κακό και την ανία ενωμένοι. Ομάδες σαν τη Young Quill και άνθρωποι σαν εκείνους που δουλεύουν μαζί μας είναι για εμένα η ελπίδα του θεάτρου και του κόσμου όλου. Πρέπει να πάρουμε την κατάσταση στα χέρια μας και να δημιουργούμε. Με ό,τι έχουμε και με όσα ονειρευτήκαμε. Για να γίνει αυτό, πρέπει να απομακρύνουμε τις οθόνες από μπροστά μας και στη θέση τους να φέρουμε τα όνειρά μας και τους στόχους μας. Παρέα πάντα με τους αγαπημένους μας. Και αν δεν έχουμε ακόμα αγαπημένους, ας ψάξουμε να τους βρούμε. Η τέχνη δεν γίνεται ποτέ από μονάδες, αλλά από πολλούς. Και όχι μόνο η τέχνη. Όλα στη ζωή.
Ποια είναι τα δικά σας επιχειρήματα απέναντι στη ρητορική της πατριαρχίας; Πώς αντιστέκεστε ως καλλιτέχνις αλλά και ως γυναίκα; Δεν έχω κάποια επιχειρήματα, γιατί η πατριαρχία δεν είναι ρητορική. Είναι παρεξήγηση. Είναι μόλυνση που πρέπει να καταπολεμηθεί στη ρίζα της. Είναι διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Κι αν με ρωτούσατε ποια είναι η πραγματικότητα, θα σας έλεγα αυτή που φτιάχνουμε τώρα, μέρα με τη μέρα, οι νέες και οι νέοι, μπροστά στα μάτια σας. Κάντε υπομονή και θα τη δείτε. Παίρνει σιγά σιγά σάρκα και οστά.
Τι είδους κωμωδία είναι το Hotel Elvira; Τι να περιμένουμε;
Είναι μια υπέροχη δουλειά, που ανυπομονώ να βγει στην οθόνη. Δεν ξέρω πολλά για το τελικό αποτέλεσμα, ξέρω μόνο πως εμείς γελάσαμε πολύ. Είναι η ιστορία κάποιων ανθρώπων, με κεντρική ηρωίδα την Ελβίρα, οι οποίοι προσπαθούν να ανοίξουν το ξενοδοχείο που της κληροδότησε ο πατέρας της και έρχονται αντιμέτωποι με ένα σωρό εμπόδια. Ό,τι και να πει κανείς, είναι δύσκολο να περιγράψει μια δουλειά τόσων μηνών, με κόπο και ιδρώτα και κλάματα και γέλια και "γαμώτο" και ξανά απ’ την αρχή. Μια κωμωδία είναι... μια κωμωδία. Ίσως γελάσεις όταν τη διαβάζεις, ίσως όχι. Το θέμα είναι πώς παίζεται. Μπορεί μια σκηνή που διαβάζεις και σου φαίνεται αστεία να μη βγαίνει καθόλου έτσι στο γύρισμα ή το αντίθετο. Συνήθως το αντίθετο συμβαίνει. Το σημαντικό, σε καθετί που φτιάχνεται -είτε κωμωδία, είτε δράμα, είτε κάτι ενδιάμεσο- είναι να ανήκει σε έναν συγκεκριμένο κόσμο. Πώς ήταν οι ταινίες του Tim Burton; Τις βλέπεις και, χωρίς να σου πουν ποιος τις έκανε, ξέρεις ότι είναι δικές του. Ε, αυτό έχει να κάνει με τον τόσο συγκεκριμένο κόσμο που φτιάχνει από το μηδέν. Έτσι και στο Hotel Elvira. Νομίζω όλοι μαζί αυτό προσπαθήσαμε. Για να δούμε, αν θα βγει. Είναι φοβερό που οι ηθοποιοί είμαστε κι εμείς ανίδεοι, όπως και οι θεατές. Δεν ξέρουμε τι μας περιμένει!
Τι σχέση έχετε με την κωμωδία; Σας φιλοξενεί, σας προκαλεί, σας απελευθερώνει;
Η κωμωδία είναι σπουδαίο είδος. Το χιούμορ είναι πολύ ψηλά στη λίστα με τα ζητούμενά μου σε αυτή τη ζωή. Γι’ αυτό και διαλέγω ανθρώπους να ζω μαζί τους με κριτήριο το γέλιο. Θέλω να γελάω πολύ. Το να κάνεις, όμως, το χιούμορ δουλειά, θέλει μεγάλη μαγκιά. Εκεί είναι όλη η δοκιμασία. Νομίζω πως το μυστικό είναι να ζεις τη στιγμή ελαφριά. Όχι με αδιαφορία για τη δουλειά σου, κάθε άλλο. Αλλά η φράση "μην παίρνεις τον εαυτό σου τόσο σοβαρά" που λέμε, αυτή νομίζω ότι είναι το κλειδί για την καλή κωμωδία. Και για να πετύχει κάτι τέτοιο, πρέπει να είναι όλοι σε αυτό το κλίμα. Ο ηθοποιός δεν είναι καραγκιόζης. Εκείνη την ώρα που είναι "αστείος", τελεί λειτουργία, δουλεύει, κάτι ψάχνει, κάτι προσπαθεί. Οπότε είναι πολύ σημαντικό και οι άνθρωποι πίσω από τις κάμερες -οι τεχνικοί, αλλά κυρίως ο σκηνοθέτης και ο παραγωγός- να κάνουν τα πάντα ώστε αυτό το "χιούμορ" να ανθίζει στην ατμόσφαιρα. Αυτό είναι δύσκολο, γιατί στο γύρισμα υπάρχει πάντα πίεση επειδή ο χρόνος είναι χρήμα. Και πίεση και χιούμορ δεν πάνε εύκολα μαζί.
Η υποψηφιότητά σας για το Βραβείο Μελίνα Μερκούρη τι σήμαινε για εσάς; Πώς τη ζήσατε μέσα σε μια δεμένη, συλλογική θεατρική δουλειά; Είμαι ευγνώμων που δουλεύω με ανθρώπους που αγαπούν το θέατρο όσο κι εγώ. Και η υποψηφιότητα ήταν μια επιδοκιμασία προς όλη αυτή τη δουλειά που καταβάλλουμε, κάποια χρόνια τώρα. Χαρήκαμε όλοι πολύ. Έχει σημασία αυτό. Να ξέρεις ότι κάποιοι εκεί έξω είναι μαζί σου με έναν τρόπο, σου νεύουν θετικά. Την ίδια στιγμή, βέβαια, σημασία έχει να είσαι μέσα σου καλά ό,τι κι αν κάνεις, κι ας μην πάρεις ποτέ βραβείο. Το σημαντικό είναι να το δώσεις εσύ στον εαυτό σου. Να είσαι ο καλύτερος φίλος σου, όχι ο εχθρός σου.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΛΑΝΙΔΗΣ/ THIS IS NOT ANOTHER AGENCY
STYLING: ΧΡΗΣΤΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ
Μακιγιάζ-Μαλλιά: Ίριδα Άνκα
Η παράσταση Ιφιγένεια / Βορά παρουσιάστηκε 13-16/7, Πειραιώς 260, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου.
