iStock
Πόσες φορές την προηγούμενη χρονιά εκπλαγήκατε με την αναφορά του κινητού σας για τον χρόνο που περνάτε κάθε εβδομάδα μπροστά στην οθόνη του; Το περιμένατε ότι σπαταλάτε δύο, τρεις ή και περισσότερες ώρες την ημέρα κολλημένοι στα social media; Και, το κυριότερο, πόσες από αυτές τις ώρες αφιερώθηκαν σε αναζητήσεις σχετικά με την εργασία σας, την εκπαίδευση ή την ενημέρωσή σας και πόσες σπαταλήθηκαν σε άσκοπα σκρολαρίσματα στο Instagram ή το TikTok; Η απάντηση που δίνετε στον εαυτό σας σας σοκάρει; Δυστυχώς δεν είστε οι μόνοι.
Στο τέλος κάθε έτους, τα μεγαλύτερα λεξικά του πλανήτη ανακοινώνουν τους όρους, τις λέξεις, που κατά κάποιον τρόπο αντιπροσωπεύουν τις τάσεις και δίνουν ένα στίγμα για το τι πάνω κάτω συνέβη στην ποπ κουλτούρα τη χρονιά που μας πέρασε. Ο όρος για το 2024, σύμφωνα με τον Oxford University Press, τον οίκο που εκδίδει το Oxford English Dictionary, είναι το "brain rot", δηλαδή το "σαπισμένο" μυαλό. Η σχετική ανακοίνωση του διάσημου λεξικού ορίζει το "brain rot" ως την επιδείνωση της διανοητικής και ψυχικής κατάστασης ενός ατόμου λόγω της υπερκατανάλωσης ασήμαντου ή χαμηλής ποιότητας περιεχομένου (κυρίως διαδικτυακού). Ο όρος αυτός επικράτησε ύστερα από ψηφοφορία παραπάνω από 37.000 ανθρώπων, καθώς και από αναλύσεις γλωσσικών δεδομένων του εκδοτικού οίκου. Επομένως, το να παρακολουθούμε σαν υπνωτισμένοι βιντεάκια με γάτες που χαστουκίζουν σκύλους και make-up tutorials αμφιβόλου αισθητικής στο TikTok, επί τουλάχιστον 45 λεπτά κάθε βράδυ, είναι ένα καμπανάκι προς τους εαυτούς μας ότι η φαιά ουσία μας καταστρέφεται; "Το brain rot εμφανίστηκε σαν προειδοποίηση στους επιστημονικούς κύκλους πριν από περίπου 20 χρόνια, όταν οι ειδικοί άρχισαν να μελετούν τα αποτελέσματα μια νέας εφεύρεσης, του email, και κυρίως την επίδραση που είχε στον εγκέφαλο των χρηστών το ανελέητο μπαράζ πληροφοριών. Η συνεχής γνωστική υπερφόρτωση είχε περισσότερες αρνητικές επιπτώσεις από τη χρήση κάνναβης, με το IQ των συμμετεχόντων στις μελέτες να πέφτει κατά μέσο όρο 10 μονάδες", σημειώνει η Sian Boyle σε άρθρο της στον Guardian. Και παραθέτοντας πλήθος σύγχρονων ερευνών επισημαίνει πόσο ευάλωτοι είμαστε μπροστά σε αυτή την "εγκεφαλική κατρακύλα" που προκαλείται από τη συνεχή ενασχόλησή μας με τον ψηφιακό κόσμο. Η βαριά χρήση του ίντερνετ και το multitasking που ευνοούν τα social media συνδέονται με τη μείωση της φαιάς ουσίας στις προμετωπιαίες περιοχές του εγκεφάλου, του προκαλούν δομικές αλλαγές, ενώ ορισμένοι ακαδημαϊκοί μιλούν και για τον κίνδυνο της "ψηφιακής άνοιας".
Σύμφωνα με τους ιθύνοντες του Oxford Dictionary, o όρος "brain rot" έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής τους τελευταίους 12 μήνες στους εκπροσώπους της Gen Z και της Gen A, με το #brainrot να φιγουράρει όλο και περισσότερο στο TikTok. Μάλιστα, είναι ταυτόχρονα η αιτία και το αποτέλεσμα: πρόκειται για το χαμηλού επιπέδου περιεχόμενο που συναντάμε στα social media, αλλά και για την αρνητική επίπτωση που αυτό έχει στα άτομα και στην κοινωνία. Είναι κάτι "σάπιο" δηλαδή, που ταυτόχρονα σε κάνει να "σαπίζεις" κι εσύ ο ίδιος. Ο Casper Grathwohl, πρόεδρος της Oxford Languages, επισημαίνει: "Ο όρος "brain rot” αναφέρεται σε έναν από τους αντιληπτούς κινδύνους της virtual ζωής, αλλά και στο πώς επιλέγουμε να περνάμε τον ελεύθερο χρόνο μας. Πρόκειται για το επόμενο κεφάλαιο της πολιτιστικής μας συζήτησης για τον άνθρωπο και την τεχνολογία".
Πρόσφατα, εταιρεία υγείας στις ΗΠΑ άρχισε να προσφέρει θεραπεία για το brain rot περιγράφοντάς το ως μια περίπτωση ομιχλώδους διανοητικής κατάστασης, λήθαργου, μειωμένης προσοχής και γνωστικής παρακμής. Συμπληρώνοντας ότι το ανούσιο σκρόλινγκ και ο εθισμός στα social media είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα της brain rot συμπεριφοράς, η οποία μπορεί να αντιμετωπιστεί αν βάλουμε στον εαυτό μας όρια όσον αφορά τον χρόνο παραμονής μας στις οθόνες ή αν κάνουμε ψηφιακή αποτοξίνωση.
Για μια σύγχρονη κατάσταση, με την οποία οι περισσότεροι από εμάς είμαστε εξοικειωμένοι, μιλάει σε άρθρο της στο cnn.com και η Rosa Rahimi: "Το συναίσθημα που νιώθεις αφού έχεις σκρολάρει για ώρες χωρίς κανέναν απολύτως σκοπό, έχει όνομα", αναφέρει. Ο ψυχολόγος και καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Andrew Przybylski, ωστόσο, έχει μια πιο ψύχραιμη προσέγγιση. Ξεκαθαρίζει ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι πρόκειται για μια συγκεκριμένη κατάσταση. "Αντιθέτως, περιγράφει τη δυσαρέσκειά μας για τον διαδικτυακό κόσμο και είναι ένας όρος τον οποίο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε συγκεντρώνοντας τις αγωνίες μας γύρω από τα social media", αναφέρει ο ίδιος σε άρθρο της Yasmin Rufo στο bbc.com.
Όποια κι αν είναι η αλήθεια για το τι πραγματικά συμβαίνει στον εγκέφαλό μας την ώρα που καταναλώνουμε ακόρεστα (σάπιο;) περιεχόμενο στα social media, η αντιμετώπιση του προβλήματος βρίσκεται και πάλι στα χέρια μας και ειδικά σε αυτά της νέας γενιάς, η οποία έχει αντιληφθεί και τι συμβαίνει και πώς συμβαίνει. "Ο όρος "brain rot” έγινε δημοφιλής ανάμεσα στους νέους ανθρώπους, οι οποίοι και επηρεάζονται περισσότερο από τις επιπτώσεις του. Το γεγονός ότι αυτοί που βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο αναγνωρίζουν το πρόβλημα, είναι πολύ ενθαρρυντικό. Το πρώτο βήμα για οποιαδήποτε αλλαγή είναι η αποδοχή", γράφει η Sian Boyle.
Γυρνώντας σχεδόν δύο αιώνες πίσω, στο 1854, συναντάμε για πρώτη φορά τον όρο "brain rot" στο βιβλίο Walden ή η Ζωή στο Δάσος του Αμερικανού φιλοσόφου, συγγραφέα και ποιητή Henry David Thoreau. Σε αυτό περιγράφει την εμπειρία της απλής ζωής μέσα στη φύση, ενώ κριτικάρει την κοινωνία που απαξιώνει τις σύνθετες ιδέες ή εκείνες που επιδέχονται πολλαπλές ερμηνείες. Για τον ίδιο, αυτό το φαινόμενο είναι ενδεικτικό της διανοητικής κατάστασης του ανθρώπου η οποία βρίσκεται σε φθίνουσα πορεία. Στο θεμελιώδες-μέσα στην απλότητά του- και επίκαιρο ερώτημα που θέτει, κρύβεται όλη η αλήθεια για το έλλειμμα ουσίας και τη διανοητική κρίση που βιώνουν οι σύγχρονες κοινωνίες, σημάδι των οποίων είναι και το brain rot: "Ενώ η Αγγλία παλεύει να αντιμετωπίσει το σάπισμα της πατάτας, δεν θα προσπαθήσει καθόλου να γιατρέψει το σάπισμα του μυαλού το οποίο κυριαρχεί και είναι πολύ πιο επικίνδυνο;". Παραφράζοντας, λοιπόν, τη λαϊκή σοφία, στην περίπτωση του ψη- φιακού brain rot θα ήταν ασφαλές να πούμε ότι εμείς κρατάμε και το μαχαίρι και την πατάτα.
Μαρία Πατούχα
