RIA MORT/THIS IS NOT ANOTHER AGENCY
από τη Νάνσυ Καλλικλή
Είναι σίγουρο ότι διανύσαμε την πιο λαμπερή και κοινωνικά απαιτητική εποχή του χρόνου. Για λίγες ώρες κάθε φορά, ανεβήκαμε στα ψηλοτάκουνά μας, φορέσαμε το πιο όμορφο χαμόγελό μας και βάλαμε στην άκρη όλα όσα μας πιέζουν, μας αγχώνουν και μας στεναχωρούν. Αφήσαμε τη χρυσόσκονη των γιορτών να πάρει μακριά προβλήματα, έγνοιες και σκοτούρες, σιγοτραγουδήσαμε χριστουγεννιάτικα τραγούδια της Mariah Carey και του Chris Rea και απολαύσαμε τις στιγμές με τους αγαπημένους μας. Στη στολισμένη στοά του κέντρου που βρισκόμαστε, ανάμεσα στα ψώνια για δώρα, για ένα κρασί με τα κορίτσια έπειτα από καιρό, προφανώς καμία μας δεν θα έφερνε στο τραπέζι την απογοήτευσή της για τις άσχημες συνθήκες στη δουλειά ή την αγωνία για την πληρωμή της δόσης του δανείου.
Όταν, όμως, τα χαρούμενα λαμπιόνια σβήνουν, τα πολύχρωμα στολίδια ξαναμπαίνουν στις κούτες τους και καθεμία από εμάς επιστρέφει στην πιεστική καθημερινότητά της, εννοείται ότι θα μοιραστούμε με τους πιο κοντινούς μας όλα εκείνα που μας βαραίνουν. Κι ακόμη κι αν οι λύσεις δεν φαίνονται καν στον ορίζοντα, και μόνο που θα έχουμε μιλήσει γι’ αυτά στον σύντροφο ή στις κολλητές μας, το βάρος παύει να είναι ασήκωτο. Για ποιον λόγο αυτό το αληθινό μοίρασμα κάνει τα σύννεφα στον ουρανό της ζωής μας να μοιάζουν λιγότερο γκρίζα και βαριά; Διότι όταν ξεγυμνώνουμε τον πραγματικό μας εαυτό απέναντι σε όσους νιώθουμε ασφαλείς να το κάνουμε, αντικρίζοντας κατάματα εμείς οι ίδιοι πρώτα τα αρνητικά μας συναισθήματα, αγκαλιάζουμε την ευαλωτότητά μας. Σε αυτήν, μάλιστα, βλέπει η χαρισματική ομιλήτρια, πολυδιαβασμένη συγγραφέας και ερευνήτρια δρ Brené Brown το κλειδί για μια καλύτερη ζωή.
Ψάχνοντας για σκοπό
Η Brené (πολλοί δεν απευθύνονται ή αναφέρονται σ’ αυτή με άλλο τρόπο, κι αυτό χάρη στην αμεσότητά της, τόσο στις ομιλίες της όσο και στα βιβλία της) είναι καθηγήτρια Κοινωνικών Επιστημών και ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Χιούστον. Είναι επίσης η ειδικός που παγκοσμίως έχει ασχοληθεί σε μεγαλύτερο βάθος με την ευαλωτότητα, ένα πεδίο με το οποίο καταπιάνεται στα έξι βιβλία της, που έχουν όλα κατακτήσει την κορυφή της λίστας με τα μπεστ σέλερ των New York Times. Στα ελληνικά έχουν μεταφραστεί τα Τόλμησε να Ηγηθείς, Δείξε Γενναιότητα στα Δύσκολα, Σήκω και Στάσου µε Δύναμη και το πιο πρόσφατο Τα Δώρα της Ατέλειας (όλα από τις εκδ. Κλειδάριθμος), ενώ η ομιλία της στο TED με τίτλο "Η Δύναμη της Ευαλωτότητας" είναι µία από τις πέντε δημοφιλέστερες ομιλίες TED, µε πάνω από 60 εκατ. προβολές.
Βαθιά πνευματικός άνθρωπος -αν και επιστήμονας-, δηλώνει στην ομιλία της την πεποίθησή της πως "αν έχουμε έρθει σε αυτή τη ζωή με έναν σκοπό, αυτός είναι για να συνδεθούμε με τους άλλους ανθρώπους. Η σύνδεση δίνει νόημα στη ζωή μας και αυτό έχει αποδειχθεί νευροβιολογικά". Στο βιβλίο της Atlas of the Heart: Mapping Meaningful Connection and the Language of Human Experience (Άτλας της καρδιάς: χαρτογραφώντας την ουσιαστική σύνδεση και τη γλώσσα της ανθρώπινης εμπειρίας, εκδ. Vermilion), ορίζει τη σύνδεση ως την "ενέργεια μεταξύ δύο ανθρώπων όταν νιώθουν ότι είναι ορατοί από τον άλλο, ο οποίος τους ακούει πραγματικά και τους εκτιμά, όταν δίνουν και λαμβάνουν χωρίς να κρίνουν ο ένας τον άλλο και όταν αντλούν δύναμη από αυτή τη σχέση". Μόνο όταν συνδεόμαστε ουσιαστικά με τους άλλους έχει νόημα η ζωή μας. Και για να συνδεθούμε ουσιαστικά, χρειάζεται να είμαστε ειλικρινείς ως προς τα συναισθήματά μας. Ειλικρινείς απέναντι στον εαυτό μας και στους άλλους.
Αν και όλοι μας είμαστε ανοιχτοί στα "θετικά" συναισθήματά μας, συνήθως δεν είμαστε τόσο πρόθυμοι να έρθουμε πρόσωπο με πρόσωπο με τα αρνητικά, πολύ απλά γιατί μας προκαλούν πόνο. Πόσο μάλλον αν είναι να εκθέσουμε τον εαυτό μας μπροστά σε κάποιον άλλο μιλώντας γι’ αυτά. Το πρώτο βήμα, λοιπόν, σύμφωνα με την ειδικό, είναι να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τα ίδια μας τα συναισθήματα. Ακριβώς γι’ αυτό τον σκοπό έχει εκδώσει το βιβλίο Atlas of the Heart, το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως η "εγκυκλοπαίδεια των συναισθημάτων", αφού σε αυτό η δρ Brown συνθέτει έναν χάρτη με 87 (!) συναισθήματα. Σε μία από τις εικονογραφημένες σελίδες του, για παράδειγμα, αποκαλύπτει ότι ο θυμός είναι δευτερογενές συναίσθημα, πίσω από το οποίο μπορεί να κρύβεται ο φόβος, η σύγχυση, η ντροπή ή το άγχος, ενώ το πρώτο κεφάλαιο, από όπου ξεκινά η χαρτογράφηση των συναισθημάτων, έχει τον χαρακτηριστικό τίτλο "Πού καταφεύγουμε όταν καλούμαστε να διαχειριστούμε την αβεβαιότητα ή απλώς πάρα πολλά: Στρες, Εξάντληση, Ανησυχία, Αποφυγή, Ενθουσιασμός, Τρόμος, Φόβος, Ευαλωτότητα".
Ντυμένοι με πανοπλίες
Κάθε πρωί που ξυπνάμε, λέει η ίδια, συναισθηματικά φοράμε μια "πανοπλία" προκειμένου να μη νιώσουμε αβεβαιότητα, φόβο, άγχος, ντροπή, να αποφύγουμε δηλαδή την αίσθηση της ευαλωτότητας. Η πανοπλία αυτή μπορεί να είναι διαφορετική για κάθε άνθρωπο, αλλά συνήθως παίρνει δύο μορφές. Κάποιοι γίνονται τελειομανείς, πιστεύοντας ότι αν είναι άψογοι σε ό,τι κάνουν, κανείς δεν θα εντοπίσει τα τρωτά και πιο σκοτεινά τους σημεία. Στο βιβλίο Atlas of the Heart, η συγγραφέας κάνει τον διαχωρισμό μεταξύ της τελειομανίας και του να βάζει κανείς τα δυνατά του: όταν κάποιος βάζει τα δυνατά του και προσπαθεί πολύ για να πετύχει κάτι, το κίνητρο είναι εσωτερικό, έρχεται από τον ίδιο, ενώ όταν είναι τελειομανής, η κινητήριος δύναμή του είναι η αποδοχή και η επιβεβαίωση από τους άλλους.
Κάποιοι άλλοι μουδιάζουν το συναίσθημα, προκειμένου να μη νιώθουν ευάλωτοι. Το πρόβλημα όμως είναι ότι "δεν μπορούμε να μουδιάσουμε επιλεκτικά το συναίσθημά μας. Δεν μπορεί κανείς να πει "δεν θέλω να νιώθω τα άσχημα συναισθήματα, την ευαλωτότητα, τον θρήνο, την ντροπή, τον φόβο, την απογοήτευση” και να τα μουδιάσει, χωρίς ταυτόχρονα να κάνει το ίδιο και σε όλα τα υπόλοιπα. Μουδιάζοντας το συναίσθημα, κλέβουμε από τον εαυτό μας και τη δυνατότητα να βιώσει χαρά, ευγνωμοσύνη, ευτυχία. Δεν είναι να απορεί κανείς που τότε καταλήγουμε να είμαστε δυστυχισμένοι, χωρίς σκοπό και νόημα στη ζωή μας. Χωρίς ευαλωτότητα, δεν υπάρχει αγάπη ή χαρά, ούτε η αίσθηση του ανήκειν".
Η ευτυχία περνάει από την ευαλωτότητα
Έπειτα από χρόνια έρευνας, χιλιάδες συνεντεύξεις και επιστημονικές δημοσιεύσεις, η Brené θυμάται στην ομιλία της τη στιγμή που εντόπισε πως όσοι άνθρωποι είναι ευτυχισμένοι, παρουσιάζουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Όλοι οι ευτυχισμένοι άνθρωποι, λέει η ειδικός, ζουν "ολόψυχα", έχουν δηλαδή το θάρρος να είναι ειλικρινείς με τον εαυτό τους και τους άλλους, έχοντας αποδεχτεί τόσο τα καλά τους στοιχεία όσο και τα πιο δύσκολα. Έχουν το θάρρος να είναι ευάλωτοι και αυθεντικοί, έχουν αγκαλιάσει τα ελαττώματά τους. Το δεύτερο χαρακτηριστικό που μοιράζονται οι ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι ότι προσεγγίζουν τον εαυτό τους αλλά και τους άλλους με συμπόνια. Οι επικρίσεις δεν έχουν καμία θέση σε μια σχέση, φιλική ή συντροφική, όταν αναγνωρίζει κανείς ότι όλοι μας παλεύουμε με τους ίδιους δαίμονες. Το τρίτο κοινό των ευτυχισμένων ανθρώπων είναι ότι ακριβώς επειδή είναι ειλικρινείς με τους ίδιους και τους άλλους, έχουν αληθινή σύνδεση με αυτούς και τον εαυτό τους. Τέλος, έχουν καταφέρει να αγκαλιάσουν την ευαλωτότητά τους σε τέτοιο βάθος, ώστε αντιλαμβάνονται πως τα στοιχεία που τους καθιστούν ευάλωτους είναι ακριβώς εκείνα που δίνουν στον καθένα και τη δική του μοναδική ομορφιά.
"Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι", λέει η Brown, "εκείνοι που λένε πρώτοι "σ’ αγαπώ”, που είναι διατεθειμένοι να τολμήσουν ακόμη κι όταν δεν υπάρχουν εγγυήσεις, που είναι πρόθυμοι να επενδύσουν σε μια σχέση, χωρίς να ξέρουν αν θα πάει καλά ή όχι. Είναι οι γυναίκες που συνεχίζουν να αναπνέουν όσο περιμένουν τα αποτελέσματα της μαστογραφίας τους. Είναι όσοι έχουν νιώσει ευάλωτοι όταν απολύθηκαν ή όταν έπρεπε να απολύσουν έναν συνεργάτη. Εντέλει, είναι εκείνοι που επιτρέπουν στον εαυτό τους να ζει μια γεμάτη ζωή. Μπορεί η ευαλωτότητα να είναι ο πυρήνας της ντροπής, του φόβου
και του αγώνα μας να αξίζουμε, αλλά ταυτόχρονα είναι και η κοιτίδα της χαράς, της δημιουργικότητας, της σύνδεσης και της αγάπης. Όταν ξέρουμε πως είμαστε ευάλωτοι αλλά αρκετοί, τότε έρχεται η στιγμή που σταματάμε να ουρλιάζουμε και αρχίζουμε να ακούμε. Εμάς και τους άλλους".
Είναι οι άντρες ανοιχτοί στο συναίσθημα;
Με βάση τα στερεότυπα, εμείς οι γυναίκες, όταν νιώθουμε χάλια, θα πάρουμε τηλέφωνο την κολλητή μας, ενώ για τους άντρες αυτό δεν ισχύει. Εμείς θα βγάλουμε μπροστά της τον πιο κακό μας εαυτό όταν θα της "λούσουμε" με τα χειρότερα επίθετα τη συνάδελφο που μας υπονομεύει στη δουλειά, θα τολμήσουμε να της ανοίξουμε την πόρτα με μάτια πρησμένα από το κλάμα όταν χωρίσουμε και θα σηκώσουμε το φρύδι με δυσπιστία πριν καταρρίψουμε έξαλλες το επιχείρημά της ότι "μπορεί να συμβαίνει κάτι που δεν πάει το μυαλό μας". Τα αγόρια, όμως, θεωρείται ότι θα βγουν απλώς με την παρέα τους να πιουν ένα ποτό και να μιλήσουν για το ματς.
Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και εκείνοι παραδίδονται όλο και περισσότερο στην ευαλωτότητά τους και την αφήνουν να εκφραστεί. Τον περασμένο Σεπτέμβριο, δύο Λονδρέζοι μπαμπάδες, οι George Gabriel και Alex Lloyd Hunter, ξεκίνησαν την εκστρατεία "The Dad Shift", στο πλαίσιο της οποίας έδεσαν μωρά-κούκλες στην αγκαλιά αγαλμάτων στο κεντρικό Λονδίνο, καλώντας την κυβέρνηση να βελτιώσει τις συνθήκες γονικής άδειας για τους άντρες. Για λίγες μέρες το άγαλμα του Gene Kelly στην πλατεία Leicester χόρευε με ένα μωρό δεμένο στο στήθος με ένα sling, όπως και πολλά άλλα αγάλματα σπουδαίων ανδρών στη βρετανική πρωτεύουσα, και ο Alex Lloyd Hunter δήλωσε: "Είναι ξεκάθαρα δείγμα ευαλωτότητας όταν εμείς οι άντρες λέμε ότι θέλουμε να είμαστε συναισθηματικά διαθέσιμοι για να φροντίσουμε τα παιδιά μας με αγάπη, γιατί αυτός ο ρόλος στερεοτυπικά είναι γυναικείος. Το παραδοσιακό αντρικό πρότυπο μάς θέλει δυνατούς, στωικούς, φιλόδοξους – υποτίθεται ότι δεν είμαστε εκείνοι που συγκινούνται κοιτάζοντας μωρά, ούτε παραδεχόμαστε ότι θα προτιμούσαμε να παίζουμε αγκαλιά με τα παιδιά μας αντί να σκαρφαλώσουμε στην κορυφή της σκάλας της ιεραρχίας. Κι όμως, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Πρόσφατα κάναμε μια δημοσκόπηση και 90% των μπαμπάδων δήλωσαν πως θέλουν να είναι πιο ενεργοί και παρόντες στην ανατροφή των παιδιών τους. Απλώς το δημόσιο αφήγημα δεν έχει αφομοιώσει ακόμα αυτή την αλλαγή και αυτό προσπαθούμε να το αλλάξουμε".
Σημάδι συναισθηματική ανθεκτικότητας
Κι αν μέχρι τώρα τα στερεότυπα ήθελαν την ευαλωτότητα να συνδέεται στο μυαλό όλων με την αδυναμία, η δρ Brown έρχεται να τα καταρρίψει, εξισώνοντάς τη με τη συναισθηματική δύναμη. Στο βιβλίο της Σήκω και Στάσου με Δύναμη γράφει πως, κατά τη διάρκεια της πολυετούς της έρευνας, έχει ακούσει μια ευρεία γκάμα ανθρώπων -από ηγέτες εταιρειών στη λίστα Fortune 500 και στρατιωτικών οργανισμών, μέχρι καλλιτέχνες, ζευγάρια με μακροχρόνιες σχέσεις, εκπαιδευτικούς και γονείς- να μοιράζονται μαζί της ιστορίες θάρρους, πτώσης, λαθών και αναγέννησης. Αναρωτήθηκε, λοιπόν: Τι κοινό έχουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι μεταξύ τους; Και η απάντηση ήταν σαφής: οι άνθρωποι αυτοί αναγνωρίζουν τη δύναμη του συναισθήματος και δεν φοβούνται να αφεθούν στη δυσφορία που μπορεί να τους προκαλούν τα αρνητικά από αυτά. Όσοι δηλαδή αποδέχονται τόσο τα "θετικά" όσο και τα "αρνητικά" τους συναισθήματα, έχουν και τη δυνατότητα να ξεπερνούν τις δυσκολίες, να πέφτουν και παρ’ όλα αυτά, να ξανασηκώνονται. "Μέσα σε 12 χρόνια έρευνας", δηλώνει σε συνέντευξή της στον βραβευμένο συγγραφέα Jonathan Fields, "δεν έχω βρει ούτε ένα παράδειγμα δύναμης ψυχής ή ηγεσίας μέσα στα δεδομένα μου που να μη βασίζεται σε καθαρή ευαλωτότητα".
Ένα νέο μοντέλο ηγεσίας
Διότι, αν είναι τρομακτικό να ξεγυμνώνεται κανείς συναισθηματικά μπροστά στους φίλους και τον σύντροφό του, αποκαλύπτοντας πως μπορεί να είναι και πληγωμένος και σε απόγνωση και να χάνει την ψυχραιμία του όταν εξοργίζεται, φανταστείτε, λέει η Brené, σε τι βαθμό "χτυπάει" η ευαλωτότητα στο μυαλό μας όταν μιλάμε για τον εργασιακό χώρο. Κι όμως, σύμφωνα με την ίδια, η ευαλωτότητα όχι μόνο έχει θέση στον χώρο της δουλειάς, αλλά έρχεται και να τον εξανθρωπίσει. "Έχουμε όλοι μεγαλώσει σε μια κουλτούρα που δεν είναι εντάξει να μπεις, για παράδειγμα, σε μια συνάντηση με τους επενδυτές της εταιρείας και να πεις "δεν ξέρω τι πρέπει να γίνει από εδώ και πέρα”. Όμως, οι πιο επιτυχημένοι ηγέτες που έχω γνωρίσει λένε ότι όλοι κάποια στιγμή έχουν παραδεχτεί στους συνεργάτες τους ότι "δεν ξέρω τι να κάνω γι’ αυτό και χρειάζομαι τη βοήθειά σας. Ίσως εσείς ξέρετε περισσότερα γι’ αυτό το θέμα από εμένα”. Αυτό δείχνει πραγματική δύναμη, ισχύ, όχι αδυναμία". Ο Αυστριακός Peter Drucker, κατά πολλούς ο "πατέρας" του σύγχρονου management, έχει διατυπώσει τη θεωρία ότι όταν ένας ηγέτης παραδέχεται στους συνεργάτες του την ευαλωτότητά του, προκύπτει το φαινόμενο της χιονοστιβάδας: αρχίζουν όλοι στην ομάδα να λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο, και τότε έχουμε πραγματική πρόοδο και πρωτοπορία. Γιατί τότε τα στελέχη συνεργάζονται πραγματικά και εποικοδομητικά, κατεβαίνοντας από το βάθρο του παντογνώστη, αποκαλύπτοντας την ανθρώπινη πλευρά τους που ασφαλώς εμπεριέχει και ελαττώματα ή ψεγάδια, και ακούγοντας τους συνεργάτες τους. Επομένως, η ευαλωτότητα κάνει καλύτερες και πιο αυθεντικές τις προσωπικές μας σχέσεις, αλλά κάνει και πιο ανθρώπινες και δημιουργικές και τις επαγγελματικές.
Τα δώρα της ατέλειας
Στο πιο πρόσφατα μεταφρασμένο στα ελληνικά βιβλίο της Brené Brown, Τα Δώρα της Ατέλειας: Ξεπέρασε Αυτό που Νομίζεις ότι Είσαι και Αγκάλιασε Αυτό που Πραγματικά Είσαι (εκδ. Κλειδάριθμος), που κυκλοφορεί στη χώρα μας λίγες μόλις εβδομάδες, η ερευνήτρια περιλαμβάνει δέκα "οδοδείκτες" για μια γεμάτη ζωή, που όλοι οδηγούν στην αποδοχή της ευαλωτότητάς μας. Όταν συνειδητοποιήσουμε και αποδεχτούμε ότι είμαστε ατελείς, λέει η συγγραφέας, θα απαλλαγούμε από την τελειομανία, το άγχος για το τι πιστεύουν οι άλλοι για εμάς, την απελπισία από τις ανέφικτες προσδοκίες, την ανάγκη μας για βεβαιότητα, τη σύγκριση και την αυτοαμφισβήτηση. Αυθεντικοί, ειλικρινείς και με συμπόνια προς τον εαυτό μας και τους άλλους, θα μπορέσουμε να αποταυτίσουμε την αυταξία από την παραγωγικότητα και να απολαμβάνουμε τη ζωή χαρούμενοι, χωρίς άγχος και με ευγνωμοσύνη. Το περιοδικό Forbes αποκάλεσε Τα Δώρα της Ατέλειας ένα από τα πέντε βιβλία "που θα αλλάξουν πραγματικά τον τρόπο που βλέπετε τη ζωή" κι αυτό γιατί ακολουθώντας τους οδοδείκτες του θα αγκαλιάσουμε την ευαλωτότητά μας και θα ζούμε τη ζωή ολόψυχα. Στην ιστοσελίδα της συγγραφέα (brenebrown.com/wholeheartedinventory) μπορεί κανείς να κάνει το online κουίζ -πριν διαβάσει το βιβλίο-, και να ανακαλύψει κατά πόσο αγκαλιάζει την ευαλωτότητά του.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ: RIA MORT/THIS IS NOT ANOTHER AGENCY
