iStock
Το καλοκαίρι του 2023, όταν οι δημοσιογράφοι στα δυτικά Μέσα θαύμαζαν την ευφυΐα της ουκρανικής αντεπίθεσης που οργάνωσε το Πεντάγωνο στον ρωσο-ουκρανικό πολεμο, ο Γάλλος ανθρωπολόγος, ιστορικός και συγγραφέας Emmanuel Todd, γράφοντας το βιβλίο του H Ήττα της Δύσης (εκδ. Πεδίο), στοιχημάτιζε όχι μόνο στη στρατιωτική ήττα της Ουκρανίας, της ΕΕ και των ΗΠΑ, αλλά και στην οικονομική, κοινωνική και γενικότερη αποσύνθεση της Δύσης. Πρόσφατα δήλωσε:* "Ήξερα ότι η Ρωσία ήταν μια σταθερή δύναμη. Είχα επίγνωση των τεράστιων δυσκολιών και των δεινών του ρωσικού λαού τη δεκαετία του 1990, μετά τη σοβιετική κατάρρευση, αλλά την περίοδο μεταξύ 2000 και 2020, ενώ όλοι πίστευαν ότι ο Putin ήταν ένα τέρας και οι Ρώσοι ένας λαός υποταγμένος και ηλίθιος, εγώ έβλεπα δεδομένα** που έδειχναν τη σταθεροποίηση της ρωσικής οικονομίας και τις αυξημένες δυνατότητες του ρωσικού τραπεζικού συστήματος. Πολύ πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, η ρωσική ηγεσία είχε προβλέψει πως η Δύση κάποια στιγμή θα μπορούσε να επιβάλει τεχνολογικές κυρώσεις (σε λογισμικό, ηλεκτρονικά συστήματα, πληροφορική κ.λπ.). Γι’ αυτό, οι Ρώσοι ανέπτυξαν δικά τους πληροφορικά συστήματα, έφτιαξαν υποδομές πληρωμών, προσπάθησαν να αντικαταστήσουν το ξένο λογισμικό και μείωσαν την εξάρτησή τους από τα δυτικά τεχνολογικά προϊόντα. Επίσης, αυξήθηκε η γεωργική παραγωγή, αλλά και η δημιουργία πυρηνικών σταθμών, όχι μόνο στη Ρωσία, αλλά και εκτός αυτής". Ως ανθρωπολόγος ειδικευμένος στην ανάλυση των οικογενειακών συστημάτων και στο πόσο επηρεάζουν τη μορφή των εθνών, ο Todd γνώριζε ότι το ρωσικό οικογενειακό σύστημα είναι κοινοτικό, επομένως έχει καλλιεργηθεί στο πέρασμα του χρόνου μια συλλογική νοοτροπία και ένα ισχυρό εθνικό αίσθημα. Επίσης, παρακολουθούσε με προσοχή τη βρεφική θνησιμότητα, έναν δείκτη πολύ σημαντικό για την αξιολόγηση της κατάστασης μιας κοινωνίας, ο οποίος του επέτρεψε να προβλέψει ήδη από τη δεκαετία του 1970 την κατάρρευση του σοβιετικού συστήματος το 1991.*** Επιπλέον, το 2022 η βρεφική θνησιμότητα στη Ρωσία ήταν μικρότερη από αυτή των ΗΠΑ, ενώ μειώθηκαν και τα ποσοστά αυτοκτονιών και ανθρωποκτονιών. Άρα, σύμφωνα με όλα τα παραπάνω, μπορούμε να πούμε ότι όταν έγινε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η Ρωσία ήταν ήδη μια συμπαγής και σταθερή δύναμη.
Από την άλλη πλευρά, ο Todd, μελετώντας για χρόνια κοινωνικούς και οικονομικούς δείκτες των ΗΠΑ, κατάλαβε ότι η χώρα βρισκόταν σε διαδικασία παρακμής. Ήδη από το 1965 το επίπεδο εκπαίδευσης στις ΗΠΑ συνεχώς μειώνεται. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, το ελεύθερο εμπόριο που επέλεξαν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Δύση έχει οδηγήσει στη συρρίκνωση της αμερικανικής βιομηχανίας. Ως εκ τούτου, ο Todd προείδε με επιτυχία ότι η αμερικανική βιομηχανία δεν θα ήταν σε θέση να παράγει αρκετά όπλα για τους Ουκρανούς. Αντίθετα, η Ρωσία, της οποίας το ΑΕΠ (μαζί με της Λευκορωσίας) ήταν το 3,3% του συνολικού ΑΕΠ της Δύσης, μπορούσε να παράγει περισσότερα όπλα από όλες τις δυτικές χώρες μαζί! Επιπλέον, η Ρωσία, παρά τον δυόμισι φορές μικρότερο πληθυσμό της από αυτό των ΗΠΑ, ήταν σε θέση να εκπαιδεύει περισσότερους μηχανικούς, τεχνικούς και ειδικευμένους εργάτες παραγωγής. Το ποσοστό των φοιτητών που σπουδάζουν μηχανική στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι 7%, ενώ στη Ρωσία είναι περίπου 25%. Και σταδιακά, ο Todd άρχισε να κατανοεί το βάθος της αμερικανικής κρίσης: πίσω από την αδυναμία να εκπαιδεύσει μηχανικούς, πίσω και από την πτώση των εκπαιδευτικών επιπέδων, βρισκόταν η κατάρρευση αυτού που είχε κάνει τις ΗΠΑ τόσο ισχυρές: η προτεσταντική παράδοση της εκπαίδευσης. Λέγεται ότι ο προτεσταντισμός είναι η θρησκεία του καπιταλισμού, καθώς κατάφερε να εξαλείψει τον αναλφαβητισμό, ώστε να μελετούν οι πιστοί την Αγία Γραφή. Το αποτέλεσμα ήταν η άνοδος της εκπαίδευσης στην οποία στηρίχτηκε η βιομηχανική επανάσταση.
Ωστόσο, στη σύγχρονη εποχή, η θρησκεία έπαψε να εμπνέει. Ταυτόχρονα, ξεθώριασαν οι κοινωνικές αξίες και ο ηθικός κώδικας του προτεσταντισμού, όπως η αγάπη για τη μόρφωση και η σημασία της εργασίας στην ολοκλήρωση του ατόμου, που υπήρξαν η βάση για λειτουργικές κοινωνίες μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Σήμερα, στο "στάδιο μηδέν", όπως το αποκαλεί ο Todd, δεν έχει εξαφανιστεί μόνο η πίστη, αλλά και οι σχετικές κοινωνικές και ηθικές αξίες, και μαζί με αυτές το πλαίσιο και τα εκπαιδευτικά συστήματα που τις υποστήριζαν.
Σε αυτό το στάδιο του μηδενισμού βρίσκεται εδώ και καιρό η Δύση της παχυσαρκίας, των οπιοειδών, των μαζικών δολοφονιών, της αστεγίας... Ο Todd συνδέει τον μηδενισμό με την ανάγκη για όλο και περισσότερους αμερικανικούς πολέμους και περισσότερη βία. "Ο μηδενισμός", γράφει, "γεννιέται από ένα ηθικό κενό. Επιδιώκει να εξαλείψει πράγματα, άτομα, ακόμη και την ίδια την πραγματικότητα. Η άρνηση ότι υπάρχουν δύο μόνο βιολογικά φύλα είναι εξάλειψη της πραγματικότητας".
Με τη νέα στρατηγική ασφάλειας των ΗΠΑ, η Ευρώπη θεωρείται γεωπολιτικά αδιάφορη. Αντιλαμβανόμενοι αυτό, οι ηγέτες της προσπαθούν να σαμποτάρουν τις ειρηνευτικές διαδικασίες, ώστε να παραμείνουν οι στρατιωτικές δυνάμεις των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ. Η Ρωσία, κατά δήλωση του Putin και του Trump, δεν έχει λόγο να επιτεθεί στην Ευρώπη. Όσο περισσότερο παρατείνεται το ρωσοφοβικό κλίμα και δεν επιδιώκεται ειρήνη, τόσο πιθανότερο είναι να ξεφύγει η κατάσταση και να υπάρξει γενικότερη κλιμάκωση. Όπως είπε ο Emmanuel Todd: "Με ανησυχεί πολύ η ηθική κατάρρευση της Δύσης. Είναι η δεύτερη φορά στην ιστορία που ο κόσμος βιώνει κάτι τέτοιο. Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Γερμανία ήταν η πιο προηγμένη χώρα της Δύσης κι όμως αλώθηκε από τον ναζισμό. Τώρα φοβάμαι πού μπορεί να μας οδηγήσουν η χωρίς ηθικούς φραγμούς πολιτική του Trump και οι αυτοκτονικές επιλογές της ΕΕ. Ο μηδενισμός καθιστά τα πάντα, τα πάντα όμως, ικανά να συμβούν".
Φλώρα Τζημάκα
*Emmanuel Todd, Diverging Populism: Oμιλία με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του στη Βουδαπέστη στην πλατφόρμα Substack / ** Το βιβλίο του David Teurtrie, Russie: Le retour de la puissance (Ρωσία: Η επιστροφή της δύναμης, 2021, Εκδ. Dunod), υπήρξε για τον Emmanuel Todd αποκαλυπτικό σε σχέση με την αυτονομία της Ρωσίας στον τομέα της οικονομίας, το τραπεζικό σύστημα και την πληροφορική/ *** O Emmanuel Todd έγινε γνωστός στη δεκαετία του '70, όταν προέβλεψε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης (1991), με το βιβλίου του The Final Fall: An essay on the decomposition of Soviet sphere (Η τελική πτώση: ένα δοκίμιο για την αποσύνθεση της Σοβιετικής σφαίρας, εκδ. Karz Publishers).
