iStock
Υπάρχουν ταινίες βραβεύμενες, πολυδιαφημισμένες, που τις βλέπεις και σε δύο 24ωρα δεν θυμάσαι καλά καλά τον τίτλο τους, κάποιες που σε βρίσκουν και τις βρίσκεις σε στιγμές πολύ κομβικές και καθοριστικές για τον εαυτό σου και έτσι, ακόμα κι αν δεν είναι κατά κοινή ομολογία αριστουργήματα, τρυπώνουν μέσα σου και κουβαλάς κομμάτια τους σχεδόν για πάντα. Και υπάρχουν άλλες που, χωρίς να ξέρεις το γιατί, μπαινοβγαίνουν στο μυαλό σου για μέρες μετά την προβολή, τις αναλύεις ή αφήνεις εκείνες να σε αναλύσουν και όσο τις ξαναφέρνεις στον νου σου τόσο ξεπροβάλλουν κι άλλες ιδέες, και άλλα νοήματα, κι άλλες διαπιστώσεις, κι άλλα βάθη, κι άλλες υπενθυμίσεις.
Στην τελευταία κατηγορία ανήκει για εμένα το φιλμ Συναισθηματική Αξία του Joachim Trier, το οποίο απέσπασε το Μεγάλο Βραβείο στο φετινό φεστιβάλ των Καννών και βγήκε στις ελληνικές αίθουσες πριν από λίγο καιρό. Από το βράδυ που το είδα, διαρκώς επανέρχομαι, ανακαλύπτω κάτι στο οποίο δεν είχα εστιάσει πρωτύτερα, μια νέα ανάγνωση στο ίδιο ζήτημα, μια άλλη προοπτική, μια καινούρια θεματική.
Μέσα από την προβληματική και τεταμένη σχέση μιας ανερχόμενης ηθοποιού, την οποία υποδύεται η χαρισματική Renate Reinsve, και του καταξιωμένου σκηνοθέτη πατέρα της, τον οποίο υποδύεται —πολλές φορές παίζοντας μόνο με το βλέμμα του— ο υπέροχος Stellan Skarsgαrd, ξετυλίγεται το ατέλειωτο και πολυδιάστατο γαϊτανάκι των ανθρώπινων δεσμών, οικογενειακών και όχι μόνο. Οι ήρωες συγκρούονται, σπάνε, πονάνε, πέφτουν, σηκώνονται, κάνουν χιούμορ, νιώθουν, απελπίζονται, αγαπάνε και μισούν, γυρνάνε πίσω, προχωράνε μπροστά προσπαθώντας να ορίσουν, να εξηγήσουν και να επανανοηματοδοτήσουν αυτούς τους δεσμούς, έχοντας πάντα στο μυαλό το ερώτημα που έχουμε όλοι μας: "Αξίζει πραγματικά να παλέψουμε για αυτούς;".
Αυτή η ταινία, λοιπόν, μου (υπεν)θύμισε πόσο πόνο και κόπο κρύβουν οι σχέσεις, οικογενειακές, προσωπικές, επαγγελματικές, πόσο πόνο κρύβουν τα τραύματα, παλιά, νέα, εσωτερικά, συλλογικά, εθνικά ή παγκόσμια, και πόσο θάρρος χρειάζεται για να σταθείς απέναντί τους, να τα αντιμετωπίσεις, να τα αποδεχθείς και να τα πάρεις μαζί σου, ως ελαφριές πλέον αποσκευές, σε μια καινούρια διαδρομή.
Στη Συναισθηματική Αξία επανέρχεται διαρκώς και η έννοια του σπιτιού. Όχι μόνο ως χώρος, αλλά ως αξία και ως σταθερά, ως εκείνο το σημείο αναφοράς (πρόσωπο, σχέση ή περιβάλλον) που κάνει τον καθένα μας να αισθάνεται ασφάλεια και σιγουριά και είναι το μοναδικό, ενδεχομένως, που μπορεί να του γιατρέψει το τραύμα.
Το φιλμ του Trier είναι ένα πλέγμα πλάνων από τα λάθη,τα διλήμματα, την (υπαρξιακή) αγωνία, την απογοήτευση, τη χαρά, τη λήθη, την περιφρόνηση, την επιθυμία και την απόγνωση των ηρώων του, είναι δηλαδή ένα δαιδαλώδες πλέγμα συναισθημάτων. Οι ήρωες αυτοί συνεχίζουν να ζουν για εκείνους και για εμάς, γιατί νιώθουν. Και βλέποντάς τους στο πανί και κάνοντας τις απαραίτητες αναγωγές στην πέρα από την τέχνη ζωή, δεν μπορείς παρά να καταλήξεις στο ότι η μόνη πραγματική αξία είναι το συναίσθημα: αυτό που δίνεις, αυτό που παίρνεις, αυτό που σου γεννάται από κάτι όμορφο, από κάτι θλιβερό, από κάτι απελευθερωτικόή από κάτι επίπονο.
Μπορεί όλα τα παραπάνω να ακούγονται "βαριά" και "ψυχοπλακωτικά", αλλά δεν είναι καθόλου, μάλλον γιατί τα ξορκίζει η κάθαρση και η απελευθέρωση ενός —επιτέλους!— αίσιου τέλους. Ενός happy ending που σου χαρίζει έναν αναστεναγμό ικανοποίησης, σε ακουμπάει απαλά στα πούπουλα της ανακούφισης, αλλά σε γεμίζει και ενοχική ευφορία.
Ίσως γιατί στις σκοτεινές μέρες του μίσους, των πολέμων, των γενοκτονιών, των γυναικοκτονιών, του μηδενισμού, της επιθετικότητας, της απόρριψης και της καταπάτησης του αγνού και του αυθόρμητου έχουμε αναπτύξει μια ενοχή και έναν δισταγμό απέναντι στα θετικά συναισθήματα που έρχονται αβίαστα, απέναντι στα λίγα λεπτά ψυχικής ανάτασης, απέναντι στα happy endings.
Νομίζουμε ότι αυτή η πλευρά μας, η θετική και η αισιόδοξη, δεν μπορεί να συνυπάρξει με την άλλη, εκείνη της ενσυναίσθησης, του νοιαξίματος, του "συμπάσχω".
Κι όμως, μπορεί. H μία πλευρά τροφοδοτεί και συμπληρώνει την άλλη, πονάμε για να βιώσουμε πιο ολοκληρωμένα τη χαρά και χαιρόμαστε για να βιώσουμε πιο ανώδυνα τον πόνο. Και αυτή η συναισθηματική εξίσωση έχει τη μεγαλύτερη αξία.
Μαρία Πατούχα
