iStock
Γυναίκες που υποκύπτουν στα τραύματα που τους προκάλεσαν οι σύντροφοί τους, με το όνομά τους να μπαίνει στην ατέλειωτη θλιβερή λίστα των γυναικοκτονιών στη χώρα μας, συμμορίες 15χρονων που μαχαιρώνουν αδίστακτα συνομηλίκους τους στη μέση της πλατείας, πατροκτονίες, κατά συρροή βιασμοί ανηλίκων μέσα στον ίδιο τον οικογενειακό ιστό και ασύλληπτα περιστατικά εγκληματικότητας διαμορφώνουν τη σκληρή ελληνική επικαιρότητα του πρώτου μήνα του 2025, σε ένα ήδη τεταμένο και βραδυφλεγές παγκόσμιο τοπίο.
Πίσω από την εύκολη και εύπεπτη εξήγηση "όλοι τρελάθηκαν μετά τις καραντίνες" που κάποιοι επαναλαμβάνουν για να μπορέσουν να ερμηνεύσουν, έστω και επιφανειακά, την κλιμάκωση της βίας στην Ελλάδα, αλλά και πίσω από το βαρύ δεδομένο της οικονομικής ανέχειας που αντιμετωπίζει το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού και μπορεί να αποτελεί την αφορμή, αλλά σίγουρα όχι την αιτία μιας βίαιης συμπεριφοράς, κρύβεται ένα πρόβλημα προσωπικό, κοινωνικό, θεσμικό, άρα και βαθιά πολιτικό. Προσωπικό γιατί, αν πάρουμε μια ανάσα και αναλογιστούμε ψύχραιμα πώς συμπεριφερόμαστε εμείς οι ίδιοι σε καθημερινή βάση, θα συνειδητοποιήσουμε ότι ασκούμε βία πολύ συχνότερα απ’ όσο νομίζουμε. "Σκεφτείτε το πιο απλό, τον τρόπο που οδηγούμε", αναφέρει η κοινωνική λειτουργός Άννα Μαρία Αγάλου στο σχετικό θέμα που φιλοξενούμε σε αυτό το τεύχος. Όταν κορνάρεις παρατεταμένα στο φανάρι για να ξεκινήσει ο μπροστινός σου, όταν κοιτάς με υποτιμητικό βλέμμα τη γυναίκα που δυσκολεύεται να παρκάρει, όταν ανάβεις νευρικά τα φώτα στον προπορευόμενο οδηγό που καθυστερεί να στρίψει, όλα αυτά είναι βία. Βία είναι όταν παίρνεις εσκεμμένα τη θέση του συμπολίτη σου στην ουρά του σουπερμάρκετ, βία είναι όταν χαρακτηρίζεις τον συνάδελφο μπροστά στους άλλους επειδή είσαι προϊστάμενος, βία είναι όταν υποτιμάς τον σύντροφό σου για να νιώσεις εσύ πιο σημαντικός. Βία είναι όταν βρίζεις, όταν προσβάλλεις, βία είναι όταν χρησιμοποιείς τη φύσει ή θέσει δύναμή σου για να περάσεις το δικό σου. Και εκεί το πρόβλημα γίνεται κοινωνικό, διότι όλα τα παραπάνωο καθένας δεν τα εκδηλώνει μόνο εντός της εστίας του, αλλά και στο πλαίσιο των κοινωνικών επαφών του.
Και το λεκτικό ξέσπασμα κάποια στιγμή θα γίνει σωματικό και το χέρι που σπρώχνει, την επόμενη φορά θα κρατήσει μαχαίρι για να απειλήσει, και ο άντρας που αρέσκεται να υποτιμά θα έρθει η ώρα που θα πυροβολήσει, γιατί κανείς μέχρι σήμερα δεν τον σταμάτησε και δεν προστάτεψε το θύμα του. Κι εδώ είναι που το πρόβλημα γίνεται πλέον βαθιά θεσμικό, ξεπροβάλλει μέσα από τα κενά του Νόμου και τις αδυναμίες της δικαιοσύνης και γιγαντώνεται ανεξέλεγκτο. Ελλιπή νομοσχέδια, όπως το πιο πρόσφατο, διατάξεις που δεν τίθενται σε ισχύ και ένας ασύλληπτος γραφειοκρατικός Γολγοθάς που πρέπει να ανέβουν τα θύματα βίας για να ακουστούν και να σωθούν, μετατρέπουν τους θύτες σε ατρόμητα και άτρωτα τέρατα και όσους υποφέρουν σε αδύναμες μαριονέτες.
Ειδική μνεία, όμως, πρέπει να γίνει στην πιο ύπουλη μορφή βίας, την ψυχολογική βία. Σύμφωνα με την πανευρωπαϊκή έρευνα του MIIR (Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας), η οποία δημοσιεύθηκε την άνοιξη του 2024, το 2020 και το 2021 η Ελλάδα ήταν η χώρα με τη μεγαλύτερη αύξηση της ψυχολογικής βίας στην Ευρώπη, 104,6% και 108,4% αντίστοιχα. Μάλιστα, το 2022 ήταν η χρονιά που μετρήθηκαν για πρώτη φορά στη χώρα μας οι γυναίκες που υφίστανται ασφυκτικό οικονομικό έλεγχο ή οικονομική αφαίμαξη: 1.626 γυναίκες υπήρξαν θύματα αυτής της "κρυμμένης" μορφής έμφυλης βίας, σύμφωνα με το MIIR, τη στιγμή που η οικονομική εξάρτηση είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο οι γυναίκες παγιδεύονται σε κακοποιητικές σχέσεις. Η τελευταία έρευνα του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα Των Φύλων (ΕΙGE) και της Eurostat δείχνει ότι 1 στις 10 γυναίκες στην Ελλάδα έχει βιώσει οικονομικό έλεγχο ή σαμποτάζ, στοιχεία που μας κατατάσσουν στη δεύτερη χειρότερη θέση στην Ευρώπη μετά τη Σλοβακία. Ωστόσο, η ψυχολογική και η οικονομική βία συνεχίζουν να μην είναι ποινικά αδικήματα, παρόλο που-σύμφωνα με τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, 2011)- οφείλουν να ποινικοποιηθούν. Η ίδια Σύμβαση ορίζει την ψυχολογική βία ως "κάθε εσκεμμένη συμπεριφορά που βλάπτει σοβαρά την ψυχολογική ακεραιότητα ενός άλλου ατόμου μέσω εξαναγκασμού ή απειλών". Ο λεγόμενος "εξουσιαστικός έλεγχος" "περιγράφεται ως μια ήπια μορφή ενδοοικογενειακής βίας, όμως αυτό είναι λάθος. Ο εξουσιαστικός έλεγχος είναι ο θεμέλιος λίθος πάνω στον οποίο χτίζονται οι κακοποιητικές σχέσεις. Αν ένας ξένος σε χτυπήσει, δεν θα πας σπίτι μαζί του, ούτε αργότερα θα αρνηθείς ότι σε χτύπησε, κάτι που κατά κόρον συμβαίνει σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής κακοποίησης. Ο εξουσιαστικός έλεγχος δημιουργεί τις ψυχολογικές συνθήκες που επιτρέπουν στις κακοποιητικές σχέσεις να υπάρχουν και να κλιμακώνονται", αναφέρει η Lauren Laverne σε άρθρο της στον Guardian αρκετά χρόνια πίσω. Να όμως που δεν έχουν αλλάξει και πολλά έκτοτε.
Όσο για την αύξηση της βίας και της παραβατικότητας στους ανήλικους, εδώ οι ειδικοί κάνουν λόγο για ένα σύνθετο φαινόμενο που κρύβει πολλές αιτίες: η απομόνωση από φίλους, ακόμη και από τους ίδιους τους γονείς τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η καθημερινή αλόγιστη χρήση των κοινωνικών δικτύων, αλλά και τα ζοφερά γεγονότα που συμβαίνουν σε παγκόσμιο επίπεδο κάνουν τους νέους να αισθάνονται ανίσχυροι και ευάλωτοι. Δεν έχουν κάτι να περιμένουν και, κυρίως νιώθουν ότι δεν ανήκουν κάπου.
Αυτή η αβάσταχτη έλλειψη του ανήκειν μου θύμισε την "α-κοινωνία" στην οποία αναφέρεται ο παιδοψυχίατρος, συστημικός ψυχοθεραπευτής και διδάκτωρ στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Αλεξανδρούπολης Δημήτρης Καραγιάννης. Σε συνέντευξή του στον ΣΚΑΙ Κρήτης 92,1, με αφορμή το νέο του βιβλίο Κρυμμένη Ψυχική Ομορφιά (εκδ. Αρμός), κάνει λόγο για μια α-κοινωνία, εκεί όπου υποτίθεται ότι σου επιτρέπεται να υπάρχεις με τη διαφορετικότητά σου, αλλά επί της ουσίας είσαι αόρατος, είσαι απών. Αυτή η α-κοινωνία δεν νοιάζεται για εσένα, δεν σε πονάει. Σε αυτή την α-κοινωνία, λοιπόν, καταλήγει ο ειδικός, όλοι ζητάνε κάποιον να τους αγαπήσει και να τους φροντίσει, αλλά ξεχνάνε ότι ο καλύτε- ρος τρόπος για να βοηθήσεις τον εαυτό σου είναι να φροντίσεις εσύ τους άλλους. Ο καλύτερος τρόπος για να χαίρεσαι δεν είναι να καταναλώνεις, αλλά να γίνεις εσύ δημιουργός, να μπορείς να κάνεις υπερβάσεις.
Αυτή την υπέρβαση απαιτούμε από την πολιτεία, τους θεσμούς, τη δικαιοσύνη, από τους ίδιους μας τους εαυτούς. Μια συντονισμένη υπέρβαση που θα επιφέρει βαρύ πλήγμα στη βία και θα κάνει την "α-κοινωνία" κοινωνία ξανά
Μαρία Πατούχα
