Τον τελευταίο καιρό το (ξανα)βλέπουμε στις ειδήσεις, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σε εκτενή άρθρα έγκριτων εφημερίδων του εξωτερικού, σε gossip shows που αναλύουν τις λιπόσαρκες σιλουέτες της Demi Moore και της Ariana Grande στα φετινά Όσκαρ. Είναι εκεί, στις τηλεοπτικές εκπομπές για την υγεία που παρακολουθούμε στην τηλεόραση, στο σακίδιο της διπλανής μας στο Pilates, στις ζωηρές κουβέντες ανάμεσα στις πελάτισσες στο φαρμακείο της γειτονιάς. Αλλά τι ακριβώς είναι αυτό το σκεύασμα για το οποίο μιλούν όλοι; Το Ozempic είναι η εμπορική ονομασία του φαρμάκου σεμαγλουτίδη. Το 2021 εγκρίθηκε από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) ως θεραπεία για ενήλικες με διαβήτη τύπου 2. Προσομοιώνει κάτι που ονομάζεται "γλυκανόμορφο πεπτίδιο 1 (GLP-1)" στο σώμα και χορηγείται εβδομαδιαίως με ένα αυτο-ενέσιμο στυλό. Ωστόσο, αν και ξεκίνησε να διατίθεται για άλλο σκοπό, μέσα σε λίγους μήνες αποδείχθηκε πως αυξάνει σημαντικά την απώλεια κιλών. Μελέτες δείχνουν ότι το Ozempic μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς να χάσουν από 6 έως 11% του βάρους τους -από οποιοδήποτε σημείο του σώματος- κατά τη διάρκεια 3 έως 6 μηνών, ωστόσο δεν έχει πάρει έγκριση ακόμα από τον FDA για τη συγκεκριμένη χρήση. Καθώς διαδόθηκε το θεαματικό ποσοστό επιτυχίας του στην απώλεια κιλών, οι celebrities, αλλά και όσοι είχαν τη δυνατότητα να αποκτήσουν ιατρική συνταγή ξεκίνησαν να το χρησιμοποιούν με μανία. Στην Ελλάδα τα νούμερα εντυπωσιάζουν. Αρκεί να σκεφτεί κανείς πως η διπλανή μας στο γυμναστήριο έχει πάρει μία από τις 1.000.000 συσκευασίες φαρμάκων τύπου Ozempic που έχουν πουληθεί στη χώρα μας.
Ποιος είναι ο μηχανισμός του;
Αρχικά προορισμένο για ασθενείς που υποφέρουν από διαβήτη τύπου 2, το Ozempic μιμείται τη φυσική ορμόνη GLP-1 που παράγεται στο έντερο και απελευθερώνεται μετά το φαγητό. Με τη σειρά της, διεγείρει την απελευθέρωση της ινσουλίνης, μιας άλλης ορμόνης της οποίας η δουλειά είναι να παίρνει τη γλυκόζη από την κυκλοφορία του αίματος και να την ωθεί στα κύτταρα του σώματος, όπου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ενέργεια.
Σύμφωνα με τον κλινικό διαιτολόγο-διατροφολόγο BSc, MSc, PhD, διδάκτορα ΤΕΔΔ, Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, Δημήτρη Γρηγοράκη, "δεδομένου ότι δρα με τον ίδιο τρόπο όπως το πεπτίδιο GLP-1, η δραστική ουσία του Ozempic σεμαγλουτίδη διεγείρει την έκκριση της ινσουλίνης από το πάγκρεας, συμβάλλοντας στον έλεγχο των επιπέδων της γλυκόζης στο αίμα. Δρα στα κέντρα όρεξης του εγκεφάλου, προκαλώντας αίσθημα κορεσμού, το οποίο έχει αποτέλεσμα τη μειωμένη πρόσληψη τροφής και, κατ’ επέκταση, τη μειωμένη ενεργειακή πρόσληψη που μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικό ισοζύγιο ενέργειας και μακροπρόθεσμα σε απώλεια βάρους".
"Μόνο με την καθοδήγηση του γιατρού"
Για να χρησιμοποιήσουμε χολιγουντιανούς όρους, μήπως το "the substance" για το αδυνάτισμα έχει ανακαλυφθεί και κρύβεται πίσω από τις εμπορικές ονομασίες Ozempic, Wegovy, Mounjaro και Zepbound; Όπως εξηγεί ο παθολόγος-διαβητολόγος, SCOPE certified (πιστοποιημένος για τη θεραπεία της παχυσαρκίας από την Παγκόσμια Ομοσπονδία Παχυσαρκίας) δρ Δημήτρης Ρηγόπουλος, "πλέον η ιατρική προτείνει τη φαρμακευτική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας όχι περιστασιακά, αλλά μόνιμα, και στόχος είναι όχι απλά η απώλεια κάποιων κιλών, αλλά η ρύθμιση του σωματικού βάρους, όπως ακριβώς ρυθμίζουμε το σάκχαρο, την πίεση, τη χοληστερίνη. Τα ιατρεία είναι γεμάτα με ανθρώπους που προσπαθούν να χάσουν βάρος και συνήθως αποτυγχάνουν επανειλημμένα, υπονομεύοντας την ποιότητα ζωής και την υγεία τους. Τι έχουμε να πούμε σε αυτούς τους ανθρώπους; Ότι είναι καταδικασμένοι; Σας απαντώ, λοιπόν, ευθέως ότι η "εύκολη λύση", όπως τη χαρακτηρίζουν μερικοί, είναι πρωτίστως λύση και ευτυχώς είναι εύκολη. Τα φάρμακα για την παχυσαρκία είναι μια επανάσταση, δεν παύουν όμως να είναι φάρμακα και θα πρέπει να χορηγούνται μόνο υπό την καθοδήγηση του γιατρού".
Ozempic VS Καπιταλισμός
Μια νέα έρευνα έρχεται να δώσει επιπλέον στοιχεία για τη δράση του φαρμάκου. Σύμφωνα με μελέτη του Loyola University Chicago που δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 2024 στην επιθεώρηση Journal Addiction, σκευάσματα που αναπτύχθηκαν αρχικά για τη διαχείριση του διαβήτη, πέρα από την απώλεια βάρους μπορούν δυνητικά να αλλάξουν το παιχνίδι απέναντι σε μια ποικιλία παθήσεων συμπεριλαμβανομένων των καρδιακών και του Αλτσχάιμερ, αλλά και απέναντι σε εξαρτήσεις όπως το αλκοόλ.
O David Lau, ομότιμος καθηγητής Ιατρικής, Βιοχημείας και Μοριακής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Calgary στον Καναδά, τονίζει: "Αυτό που έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε είναι ότι οι αγωνιστές των υποδοχέων GLP-1 επηρεάζουν και την επιθυμία, πράγμα που σημαίνει ότι έχουν κάποια επίδραση στον μηχανισμό ευχαρίστησης-ανταμοιβής στον εγκέφαλο. Αλλά ακόμα δεν ξέρουμε ακριβώς πώς λειτουργεί αυτό. Μία από τις προκλήσεις της νευροεπιστήμης είναι ότι, ενώ γνωρίζουμε αρκετά για τον εγκέφαλο, υπάρχουν περισσότερα τα οποία αγνοούμε". Τι θα συνέβαινε αν η επόμενη γενιά φαρμάκων τύπου Ozempic μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως αντίδοτο όχι μόνο στην υπερκατανάλωση τροφής, αλλά και στις εξαρτήσεις, βάζοντας φρένο σε οτιδήποτε μας προσφέρει ικανοποίηση; Πόσο θα άλλαζαν οι συνήθειές μας, αλλά και η ίδια η κοινωνία; Πώς θα έμοιαζε η ζωή μας αν δεν μας ικανοποιούσε πλέον ένα ποτήρι από το αγαπημένο μας κοκτέιλ ή αν δεν αισθανόμασταν ευχαρίστηση από τα τσιγάρα που καπνίζουμε εδώ και χρόνια; Υπάρχει περίπτωση να δημιουργηθεί μια νέα γενιά εφήβων μη εθισμένη στα smartphones; Και, εν τέλει, θα απαλλασσόμασταν από την επιθυμία για κατανάλωση, απόκτηση υλικών αγαθών ακόμη και για shopping;
Σε συνέντευξή του στο σάιτ Corporate Crime Reporter, ο συγγραφέας του βιβλίου The Age of Addiction (Η εποχή του εθισμού, εκδ. Harvard University Press) David Courtwright ξεκαθάρισε: "Ζούμε σε έναν κόσμο τον οποίο αποκαλώ "μεταιχμιακό ή λιμβικό καπιταλισμό". Ένα οικονομικό σύστημα όπου η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων, όπως και οι επενδύσεις σε οικονομικά αγαθά, παραγωγή και κατανομή, το εμπόριο και οι υπηρεσίες ανήκουν σε ιδιώτες με κυρίαρχο κίνητρο τη συσσώρευση κέρδους. Το παραπάνω σύστημα, ουσιαστικά εκμεταλλεύεται το τμήμα του εγκεφάλου μας που είναι υπεύθυνο για τα συναισθήματα, τον μηχανισμό ανταμοιβής, την ευχαρίστηση, τα κίνητρα, τη μακροπρόθεσμη μνήμη και για τη συμπεριφορά μας, ενώ είναι απαραίτητο για την επιβίωσή μας". Στην ίδια συνέντευξη ο ίδιος αναρωτήθηκε: "Εάν η νέα γενιά σκευασμάτων τύπου Οzempic είναι ικανή να θεραπεύσει τους εθισμούς και έτσι να καταργήσει τον σύγχρονο καπιταλισμό, αυτό θα είναι κάτι κακό; Από μόνο του, πιθανώς θα αλλάξει τον σύγχρονο πολιτισμό, θα προκαλέσει ανείπωτη οικονομική καταστροφή. Από την άλλη, μπορεί να βοηθήσει στην επίλυση της κρίσης ψυχικής υγείας των εφήβων, να αυξήσει το IQ μας, να μας ωθήσει να ανακαλύψουμε ξανά αυθεντικές πηγές νοήματος και σύνδεσης και να μας αναγκάσει να οικοδομήσουμε μια κοινωνία που θα βασίζεται σε κάτι διαφορετικό από τη βραχυπρόθεσμη ικανοποίηση".
Ο δρ Ρηγόπουλος δεν αποκλείει τα παραπάνω: "Ναι, το πιστεύω και θα είναι θαυμάσιο να συμβεί αν αναλογιστούμε τη δυστυχία που φέρνουν στους ανθρώπους οι κάθε είδους εξαρτήσεις. Αντλώ αυτή την αισιοδοξία από τις μαρτυρίες των δικών μου ασθενών, οι οποίοι μου περιγράφουν ότι, πράγματι, με τη χρήση τέτοιων σκευασμάτων μειώθηκε η διάθεσή τους για αλκοόλ και κάπνισμα από τις πρώτες ημέρες της θεραπείας. Η επίδραση αυτή βασίζεται στην αδρανοποίηση του ανταποδοτικού συστήματος. Οι πράξεις που προσφέρουν ικανοποίηση ή ενθουσιασμό, όπως το shopping ή o τζόγος, προκαλούν τη μαζική έκκριση μιας ουσίας στον εγκέφαλο που λέγεται ντοπαμίνη. Η "ορμόνη της χαράς" όπως την αποκαλούμε, πλημμυρίζει τις περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν το συναίσθημα, τη μνήμη, αλλά και μια ιδιαίτερη περιοχή που αποθηκεύει πρότυπα συμπεριφοράς. Ταυτόχρονα, στις ίδιες περιοχές εκκρίνονται τα ενδογενή οπιοειδή, που προκαλούν την εξάρτηση σε αυτές τις συμπεριφορές. Δηλαδή, κάτι που μας ενθουσιάζει αφήνει σαν αποτύπωμα στη μνήμη το πλήρες βίωμα, τη χαρά που νιώσαμε, αλλά κυρίως το πώς το κάναμε. Με αυτό τον τρόπο ο εγκέφαλος αυτοπρογραμματίζεται υποσυνείδητα να επαναλαμβάνει τις συμπεριφορές που τον ενθουσιάζουν και, τελικά, οδηγείται σε καταχρήσεις. Ωστόσο, θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς: "Γιατί υπάρχει το ανταποδοτικό σύστημα;". Η απάντησή μου είναι ότι είναι αναγκαίο για την επιβίωση του είδους. Η απόλαυση από το φαγητό ή από τη γενετήσια λειτουργία εξασφάλισε για εκατομμύρια χρόνια την επιβίωση και την αναπαραγωγή του ανθρώπου. Σήμερα όμως το παρακάνουμε... Όπως καταλαβαίνετε, η καταπολέμηση της παχυσαρκίας
με τα καινούρια φάρμακα είναι ουσιαστικά η θεραπεία μιας κατάχρησης και με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσαν να θεραπευτούν και οι λοιπές καταχρήσεις. Χρειάζεται όμως πιο στοχευμένη έρευνα για κάθε περίπτωση".
Τα νούμερα "ζαλίζουν" και στην Ελλάδα
Η φρενίτιδα για τα σκευάσματα GLP-1 έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις, έτσι ώστε αυτά να έχουν βρει θέση δίπλα στα χάπια για τον πονοκέφαλο. Όσον αφορά την Ελλάδα, οι αριθμοί είναι τουλάχιστον εντυπωσιακοί. Για το 2024, οι πωλήσεις του Ozempic στη χώρα μας εκτιμάται πως έφτασαν τα 932.500 τεμάχια, δηλαδή πολύ κοντά στις 1.000.000 συσκευασίες. Η διαφορά με την προηγούμενη χρονιά είναι αξιοσημείωτη. Συγκεκριμένα, το 2023 οι Έλληνες χρησιμοποίησαν 511.000 συσκευασίες Ozempic, ενώ το 2024 η χρήση αυξήθηκε κατά 82,5%.
Ενισχύεται η κοινωνική ανισότητα;
Oι ηθικές ανησυχίες γύρω από φάρμακα όπως το Ozempic, το Rybelsus και το Wegovy επικεντρώνονται εν μέρει σε θέματα ισότητας και πρόσβασης. Στις ΗΠΑ τα φάρμακα είναι ακριβά, κοστίζουν στον ασθενή με μερική ασφαλιστική κάλυψη από 900 έως 1.400 δολάρια τον μήνα. Αυτό σημαίνει ότι είναι πιθανό να είναι προσβάσιμα κυρίως σε πλουσιότερα άτομα ή σε εκείνους με πλήρη ασφάλιση υγείας. Το γεγονός αυτό επιδεινώνει τις ανισότητες στον τομέα της υγείας, αφήνοντας όσους βρίσκονται σε χαμηλότερα κοινωνικοοικονομικά κλιμάκια χωρίς πρόσβαση σε αυτές τις θεραπείες που ενδέχεται να τους αλλάξουν τη ζωή. Επιπλέον, ο FDA συμπεριέλαβε το 2023 τα Ozempic και Wegovy στη λίστα με τα φάρμακα που είναι σε έλλειψη. Αποτέλεσμα; Πολλοί άνθρωποι με διαβήτη τύπου 2 ή απειλητικό για τη ζωή επίπεδο παχυσαρκίας, δεν μπορούν να προμηθευτούν το φάρμακο ώστε να διαχειριστούν την κατάστασή τους.
Η επίδραση στον εγκέφαλο
Εκτός από την αισθητή απώλεια βάρους λόγω της χρήσης αυτών των φαρμάκων, έχουν παρατηρηθεί και παρενέργειες, όπως αδυναμία συγκέντρωσης, ναυτία, γαστρεντερικά προβλήματα, απώλεια μυϊκής και οστικής μάζας. Ανεπίσημα, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι χρήστες του Ozempic ανταλλάσσουν ιστορίες για νευρολογικές παρενέργειες, κάποιες τεκμηριωμένες και κάποιες όχι, όπως η εγκεφαλική ομίχλη (fog brain) και η αϋπνία. Η ναυτία μπορεί να είναι παρενέργεια ενός φαρμάκου που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο τρώμε και επεξεργαζόμαστε τα τρόφιμα. Αλλά το fog brain αφορά ένα μεγαλύτερο, πολύ πιο σκοτεινό ζήτημα. Ορισμένοι χρήστες μιλούν για αλλαγές στην προσωπικότητά τους κατά τη λήψη του φαρμάκου, περιγράφοντας αίσθημα άγχους, αυξημένη ευερεθιστότητα, αδυναμία στη συγκέντρωση, μειωμένη λίμπιντο, απότομες εναλλαγές στη διάθεση ή απλά δεν αισθάνονται ο εαυτός τους.
Σύμφωνα με τον κο Ρηγόπουλο, "είναι δεδομένο ότι η χρήση των φαρμάκων για την παχυσαρκία, πάντα μετά από ιατρική συνταγή, προκαλεί σημαντική απώλεια βάρους και αυτό οδηγεί σε μεγάλες αλλαγές στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Για να καταλάβουμε πώς επηρεάζεται η ψυχολογία τους, θα πρέπει να επικεντρωθούμε σε δύο σημεία: Πρώτον, στην απευθείας επίδραση του φαρμάκου στα κέντρα του εγκεφάλου που καθορίζουν το συναίσθημα και, δεύτερον, στην επίδραση της ίδιας της απώλειας βάρους στην ψυχολογία. Ας ξεκινήσουμε με το πρώτο: Τα φάρμακα αυτά έχουν την ικανότητα να μπλοκάρουν το "ανταποδοτικό σύστημα" του εγκεφάλου. Πρόκειται για έναν μηχανισμό που λειτουργεί στον εγκέφαλό μας και μας δίνει χαρά σε κάθε ερέθισμα που μας αρέσει. Ο άνθρωπος με επιπλέον κιλά νιώθει χαρά μέσα από το φαγητό, γι’ αυτό και παχαίνει. Το φάρμακο προκαλεί αδιαφορία για το φαγητό και έτσι χάνεται μια ευκαιρία να αντληθεί χαρά. Αν ένα άτομο δεν έχει αναπτύξει άλλες οδούς ικανοποίησης, μέσω άλλων ενδιαφερόντων, αυτό του είναι πολύ δύσκολο να το διαχειριστεί. Όσον αφορά το δεύτερο, πολλές φορές οι άνθρωποι πιστεύουν ότι η ζωή τους θα βελτιωθεί αν αλλάξει η εικόνα τους. Άτομα που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και επενδύουν στην απώλεια βάρους για να νιώσουν ότι έχουν αξία, συχνά απογοητεύονται όταν, παρά την επιτυχία τους, δεν βελτιώνεται η αυτοπεποίθησή τους. Τα παραπάνω οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η θεραπεία της παχυσαρκίας δεν είναι μόνο υπόθεση φαρμάκων ή απλών αριθμών σε μια οθόνη ζυγαριάς. Είναι μια συνολική ανάγκη του ίδιου του ανθρώπου να προσαρμοστεί στις βίαιες αλλαγές που πιθανώς θα συμβούν στο σώμα του. Χρειάζεται, δηλαδή, να θέλει, να είναι ικανός, αλλά πάνω από όλα έτοιμος να ξεκινήσει την προσπάθεια. Προσωπικά, αντιμετωπίζω συχνά ανάμεικτα συναισθήματα από τους ασθενείς μου και είναι αρκετές οι περιπτώσεις που χρειάστηκε να συνεργαστώ με ψυχολόγο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα μιας κοπέλας που έχασε πολλά κιλά και στο τέλος μου είπε "τα κατάφερα, αλλά δεν έχει καθόλου πλάκα"".
Διαβάστε Επίσης
